In Bijbels Optiek
Het jaar van Jezus geboorte (mogelijke berekeningen).
Terugkomend op het eigenlijke onderwerp van deze studie willen we herhalen dat de precieze omstandigheden rondom de geboorte van Jezus voor veel theologen en historici nog steeds duister en omstreden zijn. Om te beginnen moest er een eerste moeilijkheid worden opgelost: die van de geboortedatum.
Tegenwoordig bezitten wij over deze gebeurtenis nauwkeuriger gegevens dan die abt Dionysius te Rome ter beschikking stonden, toen hij in 532 het jaar van de geboorte vastlegde en zich daarbij om ten minste vier jaar verrekende. De meeste wetenschappers vinden het feit doorslaggevend dat Matthéüs de geboorte van Jezus dateert rond de tijd dat Herodes de Grote stierf. Hij overleed volgens de geschiedschrijver Josephus (Antiq. XVII, 8) kort vóór Pesach in het jaar van Rome 750, dat is het jaar 4 vóór de gewone jaartelling. Deze datum werd door een toen plaats gehad hebbende maansverduistering bevestigt. Indien men nu, hiervan uitgaande, de tijd berekent, die nodig was voor de reiniging naar de Tora, voor het bezoek der Wijzen, voor de vlucht en het verblijf in Egypte, tot op de dood van Herodes, dan kan de geboorte van Jezus onmogelijk later hebben plaats gevonden dan in de herfst van het jaar 749 na de stichting van Rome.
Terugkomend op het eigenlijke onderwerp van deze studie willen we herhalen dat de precieze omstandigheden rondom de geboorte van Jezus voor veel theologen en historici nog steeds duister en omstreden zijn. Om te beginnen moest er een eerste moeilijkheid worden opgelost: die van de geboortedatum.
Tegenwoordig bezitten wij over deze gebeurtenis nauwkeuriger gegevens dan die abt Dionysius te Rome ter beschikking stonden, toen hij in 532 het jaar van de geboorte vastlegde en zich daarbij om ten minste vier jaar verrekende. De meeste wetenschappers vinden het feit doorslaggevend dat Matthéüs de geboorte van Jezus dateert rond de tijd dat Herodes de Grote stierf. Hij overleed volgens de geschiedschrijver Josephus (Antiq. XVII, 8) kort vóór Pesach in het jaar van Rome 750, dat is het jaar 4 vóór de gewone jaartelling. Deze datum werd door een toen plaats gehad hebbende maansverduistering bevestigt. Indien men nu, hiervan uitgaande, de tijd berekent, die nodig was voor de reiniging naar de Tora, voor het bezoek der Wijzen, voor de vlucht en het verblijf in Egypte, tot op de dood van Herodes, dan kan de geboorte van Jezus onmogelijk later hebben plaats gevonden dan in de herfst van het jaar 749 na de stichting van Rome.
In Bijbels Optiek
De monnik Dionusius, die de lithurgische kalender voor de Rooms-katholieke Kerk ontwierp.
De scythische monnik Dionysius Exigus, die in de zesde eeuw in Rome leefde, heeft zich vergist door als geboortejaar het jaar 754 van de Romeinse tijdrekening aan te houden, dat daarmee het jaar één van de onze werd. Hij voerde in 532 na Christus namelijk een liturgische kalender in, die de jaren telde vanaf de geboorte des Heren (anno Domini) in plaats van volgens het systeem dat de heidense Romeinse keizer Diocletianus had ontworpen. De informatie waarover Dionysius beschikte was echter beperkt. Hij kon noch de volkstelling van Quirinius uit Lucas 2:1-3, noch de dood van Herodes uit Matthéüs 2:19 precies vastleggen en schijnt een schatting te hebben gemaakt op basis van andere Bijbelse aanknopingspunten.
Johannes de Doper, die Jezus voorafging, begon te prediken in het 15e regeringsjaar van de Romeinse keizer Tiberius (Lucas 3:1).
Jezus was ± 30 jaar oud aan het begin van Zijn optreden (Lucas 3:23). Het 15e regeringsjaar van Tiberius was echter volgens moderne berekeningen 29 na Christus, dus het jaar 779 van Rome. Als Dionysius Exigus één jaar rekende voor de opdracht van Johannes de Doper, dan moet hij tot de conclusie zijn gekomen, dat Jezus Zijn optreden begon in het jaar 30. Als Hij op dat moment dus 30 jaar oud was, was Hij logischerwijs geboren in het jaar 1 en dat is waarschijnlijk de redenering die aan de basis ligt van onze huidige tijdrekening, die dus niet klopt, want wanneer men van 779 dertig jaren achteruit rekent, komen wij uiteraard uit bij het al eerder genoemde jaar 749 van Rome.
Hedendaagse wetenschappers probeerden de aanknopingspunten die Matthéüs en Lucas bieden, aan de hand van historische bronnen te verifiëren, maar stuitten daarbij op enkele moeilijkheden. Volgens Matthéüs is Jezus vóór de dood van Herodes geboren, maar Lucas vermeldt in dat verband het volgende: "En het geschiedde in die dagen, dat er een bevel uitging vanwege keizer Augustus, dat het gehele rijk moest worden ingeschreven. Deze inschrijving had voor het eerst plaats, toen Quirinius het bewind over Syrië voerde." (Lucas 2:1-2).
Dit levert twee problemen! In de eerste plaats is er onder Octavius Augustus nooit zo een grootschalige volkstelling in het gehele Romeinse Rijk gehouden. Deze vond echter wel plaats in Judea, Samaria en Idumea, de gebieden waarover Archelaüs, de zoon van Herodes de Grote, regeerde tot hij in 6 n.C. door de Romeinen naar Gallië werd verbannen. De reeds door Lucas genoemde (Publius Sulpicius) Quirinius, de keizerlijke gouverneur van Syrië in 6-7 n.C. zou met die volkstelling belast geweest zijn.
De scythische monnik Dionysius Exigus, die in de zesde eeuw in Rome leefde, heeft zich vergist door als geboortejaar het jaar 754 van de Romeinse tijdrekening aan te houden, dat daarmee het jaar één van de onze werd. Hij voerde in 532 na Christus namelijk een liturgische kalender in, die de jaren telde vanaf de geboorte des Heren (anno Domini) in plaats van volgens het systeem dat de heidense Romeinse keizer Diocletianus had ontworpen. De informatie waarover Dionysius beschikte was echter beperkt. Hij kon noch de volkstelling van Quirinius uit Lucas 2:1-3, noch de dood van Herodes uit Matthéüs 2:19 precies vastleggen en schijnt een schatting te hebben gemaakt op basis van andere Bijbelse aanknopingspunten.
Johannes de Doper, die Jezus voorafging, begon te prediken in het 15e regeringsjaar van de Romeinse keizer Tiberius (Lucas 3:1).
Jezus was ± 30 jaar oud aan het begin van Zijn optreden (Lucas 3:23). Het 15e regeringsjaar van Tiberius was echter volgens moderne berekeningen 29 na Christus, dus het jaar 779 van Rome. Als Dionysius Exigus één jaar rekende voor de opdracht van Johannes de Doper, dan moet hij tot de conclusie zijn gekomen, dat Jezus Zijn optreden begon in het jaar 30. Als Hij op dat moment dus 30 jaar oud was, was Hij logischerwijs geboren in het jaar 1 en dat is waarschijnlijk de redenering die aan de basis ligt van onze huidige tijdrekening, die dus niet klopt, want wanneer men van 779 dertig jaren achteruit rekent, komen wij uiteraard uit bij het al eerder genoemde jaar 749 van Rome.
Hedendaagse wetenschappers probeerden de aanknopingspunten die Matthéüs en Lucas bieden, aan de hand van historische bronnen te verifiëren, maar stuitten daarbij op enkele moeilijkheden. Volgens Matthéüs is Jezus vóór de dood van Herodes geboren, maar Lucas vermeldt in dat verband het volgende: "En het geschiedde in die dagen, dat er een bevel uitging vanwege keizer Augustus, dat het gehele rijk moest worden ingeschreven. Deze inschrijving had voor het eerst plaats, toen Quirinius het bewind over Syrië voerde." (Lucas 2:1-2).
Dit levert twee problemen! In de eerste plaats is er onder Octavius Augustus nooit zo een grootschalige volkstelling in het gehele Romeinse Rijk gehouden. Deze vond echter wel plaats in Judea, Samaria en Idumea, de gebieden waarover Archelaüs, de zoon van Herodes de Grote, regeerde tot hij in 6 n.C. door de Romeinen naar Gallië werd verbannen. De reeds door Lucas genoemde (Publius Sulpicius) Quirinius, de keizerlijke gouverneur van Syrië in 6-7 n.C. zou met die volkstelling belast geweest zijn.
In Bijbels Optiek
Herodes de Grote, de koning van Judea.
Het tweede probleem is dus, dat Herodes vier jaar vóór het begin van onze jaartelling gestorven is en dat Quirinius pas in het jaar 6 van onze jaartelling in Syrië is gekomen. Dat was tien jaar ná de dood van Herodes, hoewel Matthéüs 2:1 en Lucas 1:5 de geboorte van zowel Johannes alsook van Jezus dateren "in de dagen van Herodes, de koning van Judea". Om uit die tegenstrijdigheid te komen hebben de specialisten zich het hoofd gebroken en duizend oplossingen aangedragen. Sommigen hebben geopperd dat Lucas zich moet hebben vergist en Quirinius verward heeft met de eerdere Romeinse legaat van Syrië, Saturnius genaamd, die volgens Tertullianus in het jaar 6 vóór Chr. een volkstelling had gehouden. Maar dat is allerminst bewezen, want het is nauwelijks aan te nemen dat Lucas zich vergist zou hebben, daar hij juist als inleiding schreef: "Aangezien velen getracht hebben een verhaal op te stellen over de zaken, die onder ons hun beslag hebben gekregen, gelijk ons hebben overgeleverd degenen, die van het begin aan ooggetuigen en dienaren van het woord geweest zijn, ben ook ik tot het besluit gekomen, na alles van meet aan nauwkeurig te hebben nagegaan, dit in geregelde orde voor u te boek te stellen, hoogedele Theofilus, opdat gij de betrouwbaarheid zoudt erkennen der zaken, waaraan gij onderricht zijt" (Lucas 1:1-4). Kortom, wat de vermelding van de volkstelling betreft, is het nog steeds een open vraag.
Eigenlijk zou de volkstelling als aanleiding voor de reis van Maria en Jozef naar Bethlehem, de stad van David, waar dan de Messias werd geboren zoals de profeten hebben voorzegd, van groter belang zijn, dan voor de juiste datering van Zijn geboorte.
De Bijbel dient bovendien op de eerste plaats niet te worden beschouwd als een geschiedkundig boek, dat tot in de details in chronologische volgorde historisch geverifieerd moet kunnen worden, maar veeleer als het door de Heilige Geest geïnspireerde Woord van God met een rijke schat aan symboliek en geestelijke waarheden. Dit wil echter niet zeggen dat men helemaal niets zou kunnen verifiëren. Integendeel! Opgravingen en buiten-Bijbelse bronnen bevestigen juist heel veel van de Bijbelse gegevens. Waar het om gaat is het feit, dat de Bijbel een boek van geloof is en geen wetenschappelijk werk, en daarom in geloof moet worden gelezen.
Jezus zelf heeft immers gezegd, dat de wetenschap het geloof in de weg staat! Sterker nog: het is volstrekt onmogelijk de volle diepte van Gods Woord te bevatten, als de Heilige Geest niet de wijsheid en inzicht daartoe verleent. Daarom moet men de Bijbel ook biddend lezen.
Wat het exacte geboortejaar van Jezus betreft, neigen de meeste exegeten dus naar de opvatting, dat deze vóór de dood van Herodes moet hebben plaats gevonden, want op dat punt stemmen Matthéüs en Lucas met elkaar overeen. Als Herodes in het jaar 4 vóór onze jaartelling is gestorven, dan zou Jezus tussen het jaar 5 en 6 vóór Chr., dat is 748 of 749 volgens de Romeinse kalender, moeten zijn geboren, want in Matthéüs 2:13-21 lezen wij, dat Herodes vlak voor zijn dood in Bethlehem alle jongetjes van twee jaar oud en daar beneden liet vermoorden. Jezus moet toen dus ongeveer twee jaar oud geweest zijn.
Een andere grondslag voor die berekening leveren ons in Johannes 2:20 de woorden: "Zes en veertig jaren is over deze tempel gebouwd", hoewel de geschiedschrijver Josephus die van de herbouwing van de tempels onder Herodes spreekt, op de ene plaats zegt dat zij geschiedde in het achttiende jaar van de regering van die vorst, en op een andere plaats in het vijftiende jaar (Antiquitates Judaicae XV,14 en Bello Judaico I,16).
Maar het moet wel in het oog gehouden worden, dat dezelfde geschiedschrijver ergens anders opgeeft, dat deze regering zeven en dertig en dan eens vier en dertig jaren geduurd heeft, al naarmate hij de datum neemt van de benoeming van Herodes door de Romeinen, die plaats had in het jaar 714 van Rome, of dat hij de aanvaarding van de troon van Judea door Herodes rekent vanaf de dood van Antigones, die drie jaren later plaats had (Antiquitates Judaicae XVII, 10 et passim).
Volgens de eerste aanwijzing kunnen we opmaken, dat Herodes begonnen zou zijn met het herbouwen van de tempel in het jaar van Rome 732. Indien nu, zoals waarschijnlijk is, Jezus het eerste Paasfeest van rabbiambt zeven en veertig jaren later vierde, dus in het tweede jaar van de voltooiing van de tempel, of het jaar 779, dan zullen wij, wanneer wij van dit laatste cijfer de leeftijd van Jezus, namelijk dertig en een half jaar aftrekken, het einde van het jaar 748 krijgen als datum van Zijn geboorte. Door dit onderzoek komen we tot de slotsom, dat de geboorte van Jezus teruggebracht kan worden tot het jaar van Rome 748 of 749 ofwel 5 of zes vóór de gewone jaartelling. Hoe dan ook, de christelijke kalender die steunde op de foutieve berekening van Dionysius en die niet gebaseerd was op de datum van Herodes’ dood, werd algemeen aanvaard in de zesde eeuw met als gevolg dat wij het jaar 2000 eigenlijk al enkele jaren geleden ongemerkt gepasseerd zijn.
Het tweede probleem is dus, dat Herodes vier jaar vóór het begin van onze jaartelling gestorven is en dat Quirinius pas in het jaar 6 van onze jaartelling in Syrië is gekomen. Dat was tien jaar ná de dood van Herodes, hoewel Matthéüs 2:1 en Lucas 1:5 de geboorte van zowel Johannes alsook van Jezus dateren "in de dagen van Herodes, de koning van Judea". Om uit die tegenstrijdigheid te komen hebben de specialisten zich het hoofd gebroken en duizend oplossingen aangedragen. Sommigen hebben geopperd dat Lucas zich moet hebben vergist en Quirinius verward heeft met de eerdere Romeinse legaat van Syrië, Saturnius genaamd, die volgens Tertullianus in het jaar 6 vóór Chr. een volkstelling had gehouden. Maar dat is allerminst bewezen, want het is nauwelijks aan te nemen dat Lucas zich vergist zou hebben, daar hij juist als inleiding schreef: "Aangezien velen getracht hebben een verhaal op te stellen over de zaken, die onder ons hun beslag hebben gekregen, gelijk ons hebben overgeleverd degenen, die van het begin aan ooggetuigen en dienaren van het woord geweest zijn, ben ook ik tot het besluit gekomen, na alles van meet aan nauwkeurig te hebben nagegaan, dit in geregelde orde voor u te boek te stellen, hoogedele Theofilus, opdat gij de betrouwbaarheid zoudt erkennen der zaken, waaraan gij onderricht zijt" (Lucas 1:1-4). Kortom, wat de vermelding van de volkstelling betreft, is het nog steeds een open vraag.
Eigenlijk zou de volkstelling als aanleiding voor de reis van Maria en Jozef naar Bethlehem, de stad van David, waar dan de Messias werd geboren zoals de profeten hebben voorzegd, van groter belang zijn, dan voor de juiste datering van Zijn geboorte.
De Bijbel dient bovendien op de eerste plaats niet te worden beschouwd als een geschiedkundig boek, dat tot in de details in chronologische volgorde historisch geverifieerd moet kunnen worden, maar veeleer als het door de Heilige Geest geïnspireerde Woord van God met een rijke schat aan symboliek en geestelijke waarheden. Dit wil echter niet zeggen dat men helemaal niets zou kunnen verifiëren. Integendeel! Opgravingen en buiten-Bijbelse bronnen bevestigen juist heel veel van de Bijbelse gegevens. Waar het om gaat is het feit, dat de Bijbel een boek van geloof is en geen wetenschappelijk werk, en daarom in geloof moet worden gelezen.
Jezus zelf heeft immers gezegd, dat de wetenschap het geloof in de weg staat! Sterker nog: het is volstrekt onmogelijk de volle diepte van Gods Woord te bevatten, als de Heilige Geest niet de wijsheid en inzicht daartoe verleent. Daarom moet men de Bijbel ook biddend lezen.
Wat het exacte geboortejaar van Jezus betreft, neigen de meeste exegeten dus naar de opvatting, dat deze vóór de dood van Herodes moet hebben plaats gevonden, want op dat punt stemmen Matthéüs en Lucas met elkaar overeen. Als Herodes in het jaar 4 vóór onze jaartelling is gestorven, dan zou Jezus tussen het jaar 5 en 6 vóór Chr., dat is 748 of 749 volgens de Romeinse kalender, moeten zijn geboren, want in Matthéüs 2:13-21 lezen wij, dat Herodes vlak voor zijn dood in Bethlehem alle jongetjes van twee jaar oud en daar beneden liet vermoorden. Jezus moet toen dus ongeveer twee jaar oud geweest zijn.
Een andere grondslag voor die berekening leveren ons in Johannes 2:20 de woorden: "Zes en veertig jaren is over deze tempel gebouwd", hoewel de geschiedschrijver Josephus die van de herbouwing van de tempels onder Herodes spreekt, op de ene plaats zegt dat zij geschiedde in het achttiende jaar van de regering van die vorst, en op een andere plaats in het vijftiende jaar (Antiquitates Judaicae XV,14 en Bello Judaico I,16).
Maar het moet wel in het oog gehouden worden, dat dezelfde geschiedschrijver ergens anders opgeeft, dat deze regering zeven en dertig en dan eens vier en dertig jaren geduurd heeft, al naarmate hij de datum neemt van de benoeming van Herodes door de Romeinen, die plaats had in het jaar 714 van Rome, of dat hij de aanvaarding van de troon van Judea door Herodes rekent vanaf de dood van Antigones, die drie jaren later plaats had (Antiquitates Judaicae XVII, 10 et passim).
Volgens de eerste aanwijzing kunnen we opmaken, dat Herodes begonnen zou zijn met het herbouwen van de tempel in het jaar van Rome 732. Indien nu, zoals waarschijnlijk is, Jezus het eerste Paasfeest van rabbiambt zeven en veertig jaren later vierde, dus in het tweede jaar van de voltooiing van de tempel, of het jaar 779, dan zullen wij, wanneer wij van dit laatste cijfer de leeftijd van Jezus, namelijk dertig en een half jaar aftrekken, het einde van het jaar 748 krijgen als datum van Zijn geboorte. Door dit onderzoek komen we tot de slotsom, dat de geboorte van Jezus teruggebracht kan worden tot het jaar van Rome 748 of 749 ofwel 5 of zes vóór de gewone jaartelling. Hoe dan ook, de christelijke kalender die steunde op de foutieve berekening van Dionysius en die niet gebaseerd was op de datum van Herodes’ dood, werd algemeen aanvaard in de zesde eeuw met als gevolg dat wij het jaar 2000 eigenlijk al enkele jaren geleden ongemerkt gepasseerd zijn.